Jeśli posiadasz konto na portalu - zaloguj się, jeśli go nie posiadasz zarejestruj się.
Kwezal herbowy, quetzal
Kwezal herbowy (Pharomachrus mocinno)
Systematyka
rząd: trogony (Trogoniformes)
rodzina: trogony (Trogonidae)
gatunek: kwezal herbowy (Pharomachrus mocinno)
Charakterystyka/morfologia.
Gatunek został opisany w 1832 roku przez meksykańskiego przyrodnika Pabla de La Llave’a. Łacińska nazwa pharomachrus oznacza w wolnym tłumaczeniu długi kolorowy płaszcz, nawiązuje do wyglądu tego ptaka. Drugi człon nazwy łacińskiej został nadany dla uczczenia przyrodnika Jose Mariano Mocino. Słowo „quetzal” pochodzące z języka Azteków oznaczało „wysoki pióropusz” W rodzaju pharomachorus wyróżniono pięć gatunków. Uznawane są za jedne z najpiękniejszych ptaków świata. Kwezal herbowy ma długość ciała 35 do 40 cm, plus około 65 cm ogona. Waży około 210 gramów. Wyróżniono dwa podgatunki, podgatunek costaricensis jest nieco mniejszy z krótszymi i węższymi piórami ogona. Samce mają zielony opalizujący wierzch ciała, czerwoną pierś i brzuch, białe pokrywy podogonowe. Niezwykle długie pokrywy nadogonowe tworzą sięgający 65 cm tren. Długie pióra na skrzydłach tworzą ostre frędzle. Ułożenie piór na głowie samca przypomina hełm. Na wierzchu głowy żółte, nitkowate, stojące pióra tworzą rodzaj „fryzury”. Samice są skromniej upierzone, pierś i brzuch są bardziej szare, z czerwoną barwą w dolnej części. Nie mają stojących piór na głowie, która jest szarozielona. Dziób krótki, mocny, u samca żółty, u samicy ciemny. Ciemne krótkie nogi mają dwa palce skierowane do tyłu, pozostałe dwa do przodu. Upierzenie tych ptaków jest bardzo gęste. Chroni ono skórę ptaków, która jest bardzo cienka i podatna na uszkodzenia. Oczy duże, dostosowane do słabego światła w leśnej gęstwinie. Latają słabo, przez długi czas przesiadują nieruchomo i mimo jaskrawego upierzenia trudno je wypatrzeć.
Biotop/ preferencje pokarmowe.
Gatunek zamieszkuje górskie lasy deszczowe Ameryki Środkowej.Odpołudniowego Meksyku,Gwatemalę, Honduras, Salwador, Kostarykę, po zachodnią część Panamy. Spotykany na wysokościmiędzy 1000 a 3000 m n.p.m. Pożywienie stanowią głównie owoce. Uzupełnienie stanowią także owady, rzadziej drobne płazy i gady. Żerują najczęściej w godzinach południowych. Znaczna część owoców pochodzi z rodziny roślin laurowych. Szczególną rolę w menu stanowią owoce awokado. Ptaki połykają owoce w całości. Wypluwając i wydalając niestrawione nasiona przyczyniają się do rozmnażania roślin. Dieta piskląt jest złożona w większej części z owadów, (mrówki i ich larwy).
Rozwój osobniczy.
Kwezale herbowe żyją zwykle samotnie. W okresie lęgowym tworzą monogamiczne pary. W
Meksyku czas lęgów przypada na marzec – kwiecień, w Gwatemali od marca do maja, w Salwadorzeod maja do czerwca. Ptaki terytorialne, swój rewir o powierzchni 6 do 10 hektarów, samiec oznacza gwizdem. W czasie toków, samce przelatują krótkim falistym lotem nad koronami drzew, wydając okrzyki podobne do gdakania. Gnieżdżą się w wyższych partiach gór, w dziuplach próchniejących drzew. Takie osłabione drzewa często ulegają zniszczeniu, wskaźnik zniszczeń gniazd sięga nawet 70%. Dlatego ptaki wyprowadzają czasem drugie lęgi. Samica składa 2 jasnoniebieskie jaja. Okres inkubacji trwa około 18 dni. Wysiadywaniem zajmują się obydwoje rodzice, samice w nocy, samce w dzień. W czasie wysiadywania samce długie pióra ogona unoszą nad grzbiet i głowę, wystawiają na zewnątrz dziupli. Przy gnieździe ptaki są bardzo ostrożne, zanim wejdą do dziupli bacznie obserwują otoczenie. Ich ruchy są wtedy podobne do „kłaniania się”, takie zachowanie kończy się gdy wyklują się pisklęta. Pisklęta są karmione przez oboje rodziców, pokarm początkowo stanowią w przewadze owady, płazy i gady. Wysokobiałkowa dieta zostaje zastąpiona stopniowo owocami. Bardzo często w momencie gdy pisklęta dorastają, samica opuszcza lęg, a dalszą opiekę nad młodymi sprawuje samiec. Śmiertelność wśród młodych jest bardzo wysoka, sięga 80%. Zdolność lotu młode osiągają po około trzech tygodniach. Pisklęta mają szczątkowy szpon w stawie skrzydłowym. Tę pozostałość po prehistorycznych ptakach, tracą w wieku dojrzałym. Dojrzałość płciową i pełne, barwne upierzenie osiągają w wieku około 3 lat. Po zakończeniu lęgów ptaki schodzą w niższe partie gór.
Status gatunku.
Kwezal herbowy w roku 2000 został umieszczony na czerwonej liście Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody jako zagrożony. Głównym zagrożeniem jest utrata siedlisk, a także drapieżnictwo ze strony ptaków drapieżnych i sów, w odniesieniu do ptaków dorosłych. Lęgom zagrażają łasice, wiewiórki a także niektóre ptaki, (sójki, pieprzojady). Ptak ten odgrywał ważną rolę w wierzeniach i mitologii Azteków i Majów. Pióra były uważane za tak cenne, że nosili je tylko władcy i kapłani. Zabicie ptaka było przez Majów karane śmiercią. Dlatego po złapaniu i wyrwaniu ozdobnych piór, ptaka wypuszczano na wolność. W czasie kolonizacji Konkwistadorzy znieśli zakaz zabijania tych ptaków, co w znacznej mierze ograniczyło ich występowanie. Dla Majów kwezal był symbolem wolności, ponieważ próby hodowania w niewoli kończyły się śmiercią ptaka. Symbolizował boga powietrza a także dobroć, bogactwo i światło. Noszenie piór na głowie przez władców, symbolizowało łączność z bogiem Quetzalcóatl. Szczególne znaczenie ma kwezal w kulturze Gwatemali. Legenda głosi, że pierwotnie kwezal miał tylko zielone upierzenie. Był duchowym przewodnikiem króla i wojownika Tecuna Umana. W bitwie z przeważającymi siłami Hiszpanów nad głową króla przeleciał kwezal. Król zabił konia konkwistadora Pedro de Alvarado, jednak ten dostał drugiego wierzchowca i przebił włócznią Tecuna Umana. Na ciało wojownika sfrunął kwezal i zanurzył pierś w jego krwi. Tak powstały czerwone pióra na piersi ptaka. To legenda z czasów podboju gdy Majowie walczyli o swoją ziemię i wolność. Jedna z legend głosi, że kwezal przed podbojem pięknie śpiewał. Od klęski Majów utracił piękny głos, a zaśpiewa jeszcze raz gdy ziemia będzie naprawdę wolna. Wizerunek kwezala widnieje na fladze i w godle Gwatemali, nazwę kwezal nosi również waluta i miasto. W 2004 roku w meksykańskim ZOO udało się wyhodować pierwszego kwezala herbowego w niewoli. Symbol kwezala znalazł się w 2012 roku w znaku Ubuntu, systemu komputerowego opartego na Linuksie.
Przygotował: Jan Ławicki
